In de aanval tegen vreemde stoffen

Het immuunsysteem beschermt je tegen indringers van buitenaf. Het is ontworpen om het lichaam te beschermen tegen vreemde stoffen zoals bacteriën, virussen, schimmels, parasieten en toxines. Dit immuunsysteem is erg sterk, maar ook erg complex. En dat moet ook, want je lichaam wordt voortdurend blootgesteld aan ziektekiemen en andere schadelijke stoffen.

Je huid, darmen, luchtwegen, bloed en lymfestelsel werken samen om je hele lichaam te beschermen tegen indringers. De afweer bestaat uit verschillende afweermechanismen: de fysieke barrière, de algemene of niet-specifieke afweer en de specifieke afweer. Deze mechanismen zijn nauw met elkaar verbonden en werken vaak samen.

De huid is natuurlijk een belangrijk orgaan binnen de fysieke barrière. Dit vormt een grens tussen het lichaam en de omgeving en kan er dus voor zorgen dat er geen schadelijke stoffen in het lichaam terechtkomen. Ook de slijmvliezen in de darmen en luchtwegen hebben een beschermende rol. Net als het maagzuur en speeksel of het vocht en de enzymen in de ogen. Ze proberen allemaal ziekteverwekkers buiten te sluiten of te doden voordat ze het lichaam infecteren.

De algemene verdediging, de naam zegt het al, richt zich niet specifiek op één ziekteverwekker, maar op alle lichaamsvreemde stoffen die in je lichaam voorkomen. Eigenlijk maakt de fysieke barrière ook deel uit van het niet-specifieke immuunsysteem. Binnen deze afweer spelen echter meerdere witte bloedcellen de hoofdrol. Ze vormen een snelle verdediging, die geen onderscheid maakt tussen de soorten indringers.

De monocyten, een soort van die witte bloedcellen, ontwikkelen zich tot macrofagen: een soort stofzuiger van het immuunsysteem die bacteriën, lichaamsvreemde cellen en beschadigde en dode cellen opneemt. Verschillende granulocyten (neutrofielen en eosinofielen) kunnen ook stoffen opnemen, maar bevatten ook korrels (korrels in het cytoplasma) die enzymen afgeven. En die enzymen helpen stoffen te doden en te verteren. Dan heb je basofiele granulocyten waarin de korrels histamine bevatten - een stof die een rol speelt bij allergische reacties - en natuurlijke killercellen die andere cellen direct kunnen vernietigen.

De fysieke barrière en de algemene afweer vormen samen het aangeboren immuunsysteem. Deze eerste verdedigingslinie is vanaf de geboorte aanwezig.

Het specifieke immuunsysteem is de verdediging die je gedurende je hele leven ontwikkelt. Het systeem richt zich altijd op een specifieke ziekteverwekker. Het maakt hiervoor gebruik van gespecialiseerde immuuncellen. Het grote voordeel is dat dit systeem geheugencellen heeft die ervoor zorgen dat bij nieuw contact met dezelfde ziekteverwekker een snelle tegenaanval mogelijk is. Dit is ook het principe achter immunisatie en vaccinatie. Hiervoor is eerst contact met een ziekteverwekker nodig.  

Lymfocyten zijn de belangrijkste witte bloedcellen die betrokken zijn bij het specifieke immuunsysteem. Op het celmembraan van lymfocyten bevinden zich receptoren die passen bij een specifiek eiwit, antigeen, aan de buitenkant van een pathogeen. Hierdoor kan een lymfocyt een ziekteverwekker herkennen en snel en heftig reageren op een 'ontmoeting'. Elke lymfocyt heeft één type receptor, als het antigeen van een ziekteverwekker niet overeenkomt, gebeurt er niets. Lymfocyten kunnen jaren en soms zelfs tientallen jaren leven.

Er zijn B-lymfocyten, T-lymfocyten en natuurlijke killercellen. B-cellen worden gevormd in het beenmerg en hebben receptoren om antigenen te binden. Wanneer dit gebeurt, groeit de B-cel uit tot een plasmacel die vervolgens antilichamen produceert. Deze antistoffen beschermen het lichaam door andere immuuncellen te helpen bij het opnemen van antigenen, door giftige stoffen te inactiveren en door bacteriën en virussen direct aan te vallen. Elk antilichaam bestaat uit twee delen. Sommige zijn gespecialiseerd in binding aan een specifiek antigeen. Het andere deel bepaalt de klasse van het antilichaam: IgM, IgG, IgA, IgE of IgD.

De T-cellen worden aangemaakt in de thymus (thymus) en daar leren ze lichaamseigen van vreemde stoffen te onderscheiden. Rijpe T-cellen worden gevormd en opgeslagen in onder meer de milt, het beenmerg en de lymfeklieren. Er zijn verschillende T-lymfocyten: cytotoxische T-cellen (doden vreemde of abnormale cellen), T-helpercellen (helpen de B-lymfocyten bij het herkennen en produceren van antilichamen) en T-suppressorcellen (helpen bij het beëindigen van de immuunrespons).

Het complementsysteem en de cytokinen zijn ook betrokken bij zowel het niet-specifieke als het specifieke immuunsysteem. Het complementsysteem bestaat uit meer dan dertig eiwitten die een kettingreactie veroorzaken: het ene eiwit activeert het andere, enzovoort. Complementeiwitten kunnen bacteriën direct doden of ziekteverwekkers helpen vernietigen door zich eraan te binden, zodat andere immuuncellen ze herkennen. Een andere functie is om immuuncellen naar de plaats van infectie te leiden.

Cytokines doen dat laatste ook. Ze zijn de boodschappers van het immuunsysteem en worden geproduceerd door witte bloedcellen en andere cellen binnen het immuunsysteem. Er zijn verschillende cytokinen die verschillende delen van het immuunsysteem beïnvloeden.

Ook vind je dendritische cellen in de weefsels. Deze cellen ontwikkelen zich ook uit monocyten. Dendritische cellen nemen antigenen op en breken ze af in fragmenten zodat andere immuuncellen ze herkennen.

Je immuunsysteem verandert gedurende je hele leven. Bij de geboorte is er geen volledig functionerende specifieke immuniteit, maar pasgeborenen hebben wel antistoffen van de moeder die tijdens de zwangerschap de placenta zijn gepasseerd. Deze antilichamen beschermen een kind totdat zijn eigen afweer zich heeft ontwikkeld. Baby's krijgen ook antistoffen via de moedermelk.

De effectiviteit van het immuunsysteem neemt af met de leeftijd. U kunt uw eigen van vreemde minder goed onderscheiden, waardoor auto-immuunziekten op latere leeftijd vaker voorkomen. Macrofagen vernietigen lichaamsvreemde stoffen langzamer, T-lymfocyten reageren minder snel op antigenen en er zijn minder lymfocyten beschikbaar voor nieuwe antigenen. Een ouder lichaam is minder goed in staat om te reageren op een nieuwe ziekteverwekker.

Ook is de hoeveelheid complementeiwitten bij ouderen kleiner dan bij jongeren. Daarnaast maakt het oudere lichaam minder antistoffen aan als reactie op een antigeen en kunnen de antistoffen zich ook minder aan een antigeen binden. Dit kan verklaren waarom oudere mensen vatbaarder zijn voor infecties zoals longontsteking en griep, evenals voor bepaalde vormen van kanker.

Het komt voor dat je immuunsysteem lichaamseigen cellen aanvalt. Dit komt voor bij aandoeningen zoals reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn, vitiligo, systemische lupus erythematosus en het syndroom van Sjögren. We noemen deze aandoeningen auto-immuunziekten. Het is niet duidelijk waarom het immuunsysteem zich tegen het eigen lichaam richt.

Bovendien kunnen bepaalde aandoeningen of medicijnen het immuunsysteem onderdrukken. Patiënten met hiv zijn bijvoorbeeld vatbaarder voor infecties. Mensen met auto-immuunziekten krijgen vaak immunosuppressiva voorgeschreven, medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken. Bij een orgaantransplantatie is het ook niet de bedoeling dat het lichaam reageert op de lichaamsvreemde stof, in dit geval het orgaan, daarom worden er afweeronderdrukkende middelen gebruikt.  

Schrijf je in voor onze gratis nieuwsbrieven en aanbiedingen en ontvang direct het gratis digitale receptenboekje Healthy breakfasts!

Door dit te doen, gaat u akkoord met ons privacybeleid

Griep of verkoudheid? Lees er alles over in onze special.

Bent u op zoek naar informatie over een ziekte, lichamelijke klacht of psychisch probleem? Hier vindt u een overzicht van de 100 meest gezochte klachten.

Inspiratie voor een gezonde levensstijl. Ontmoet persoonlijkheden, influencers en coaches ♡ geniet van sfeervolle paviljoens ♡ doe mee aan actieve workshops ♡ proef knetterende verse feelgood food ♡ ontvang gratis digitale receptenboekjes ♡ ontdek het Brain Festival ♡ toegang tot de Allergiebeurs & meer! Bezoekers van Gezondheidsnet krijgen nu 75% korting en betalen slechts € 5 per ticket! Promotiecode: GNBL22